მარლენ დიტრიხი

Marie Magdalene "Marlene" Dietrich

დაიბადა 1901 წლის 27 დეკემბერს, ბერლინში

გარდაიცვალა 1992 წლის 6 მაისს, პარიზში

დაბადებით გერმანელი, პასპორტით ამერიკელი და მსოფლმხედველობით პარიზელი...

იგი 50 წლის ასაკის შემდეგაც გასაოცარი სილამაზით გამოირჩეოდა...

მარლენ დიტრიხს ტიპიურად ჰოლივუდური სახე, მაგრამ არაჰოლივუდური ღიმილი ჰქონდა, თუმცა მთავარი მისი ღირსება მაინც ფანტასტიური მშვენიერების ფეხები იყო, რის გამოც ამ ქალბატონს ჰოლივუდში მეტსახელად - The Legs - უწოდეს.

საოცარია, მაგრამ, მგონი, არ არსებობს არცერთი ფოტოსურათი, სადაც მარლენ დიტრიხი ცუდად გამოიყურება. საოცარი კი იმიტომაა, რომ საქვეყნოდ იყო აღიარებული დიტრიხის არაფოტოგენიურობა. უბრალოდ იგი ამაშიაც პროფესიონალი გახლდათ და მშვენივრად ესმოდა, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს გადაღებისას განათებას და ყოველთვის თავად ხელმძღვანელობდა გადასაღებ მოედანზე ამ საქმით დაკავებულ პერსონალს. მის პორტრეტებზე სინათლე ყოველთვის ზემოდან ქვემოთ ეცემა, რაც მისი მაღალი შუბლის კარგად წარმოჩენის საშუალებას იძლეოდა და პორტრეტის რაღაც იდუმალ, ამოუცნობ ხაისიათს ქმნიდა. დიტრიხის თაყვანისმცემლებს დიდ სიამოვნებას მიანიჭებს ერთ-ერთი მისი ადრეული ფილმი, რომელიც გადაღებულ იქნა რამოდენიმე წლით ადრე,  ვიდრე მას იპოვიდა და მეგა-ვარსკვლავად აქცევდა კინორეჟისორი ჯოზეფ ფონ შტერნბერგი. შეიძლება ნაძლევის დადება, რომ მარლენს იმ ადრეულ ფილმში ვერავინ იცნობს, რადგან იმ პერიოდში იგი ჩაპუტკუნებული, რიგითი დიასახლისის იერით გამოირჩეოდა და ეს უკანასკნელი მთელ ძალას იმაზე ხარჯავდა, რომ ნამდვილი ქალის გარეგნობა ჰქონოდა, მაგრამ არ იცოდა, როგორ მიეღწია ამისთვის.

...ეს ფონ შტერნბერგმა იცოდა.

ამ რეჟისორმა მალევე გაიაზრა, თუ რა შესაძლებლობანი იმალებოდა ამ კარგად განათლებულ, გოეთეს ზეპირად მცოდნე, ფრანგულად უზადოდ მოლაპარაკე, როიალზე შესანიშნავად დამკვრელ ქალში, რომელსაც ყველაფერთან ერთად "დიასახლისის" ფენომენალური იმიჯიც ჰქონდა. ფონ შტერნბერგმა მარლენს დიეტა დაუნიშნა და ქალმა მოკლე ხანში 15 კილოგრამი დაიკლო; გააგზავნა სტომატოლოგთან და სიბრძნის ოთხი კბილი ამოაძრობინა (რათა გამოკვეთილი ყვრიმალები ჰქონოდა და მრგვალი სახე ისე დაჰგრძელებოდა, რომ დახვეწილება და არისტოკრატულობა შეეძინა). სწორედ ამ რეჟისორმა შექმნა განათების ის პრინციპიც,  რაც ზემოთ ვახსენეთ და რასაც დიტრიხის გარეგნობის წარმოჩენა საოცარი ეფექტურობით შეეძლო.

მისი პირველი ნაბიჯი იმ ტრიუმფისაკენ, რითაც მსოფლიო მოაჯადოვა, იყო ფილმი "ცისფერი ანგელოსი". სცენარს საფუძვლად ჰენრიხ მანის რომანი "პროფესორი უნრატი" დაედო. დიტრიხი აქ მსუბუქი ყოფაქცევის ქალ ლოლა-ლოლას თამაშობდა, რომელიც ღუპავს გიმნაზიის ერთ პატიოსან პროფესორს. როცა რეჟისორის დაჟინებით გადასაღებ მოედანზე დიტრიხი გამოიძახეს, მას გერმანული და მსოფლიო კინოს იმდროინდელი ვარსკვლავი ემილ იანინგსი დახვდა იქ. სასინჯი გადაღებების დასრულების შემდეგ იანინგსმა განაცხადა: "ამ ქალს თვალების ისეთივე ბუნდოვანი გამომეტყველება აქვს, როგორც იმ ძროხას, რომელიც მშობიარობას იწყებსო". ფონ შტერნბერგს ტიტანური ძალისხმევის გამოვლენა დასჭირდა, რათა დაეთანხმებინა პროდიუსერები, რომ როლზე სწორედ დიტრიხი დაემტკიცებინათ. დიტრიხს ამ ფილმიდან ჰონორარის სახით მარლენს სულ რაღაც 5 000 დოლარი ერგო, თუმცა ეს ათჯერ მეტი იყო იმაზე, რასაც იგი თეატრში შესრულებული ეპიზოდური როლებიდან იღებდა.

მარლენის სამსახიობო სტილიც სწორედ ფონ შტერნბერგმა განსაზღვრა. ბეწვეული, ძვირფასეულობა, ტანზე შემოტმასნილი სამოსი და მამაკაცური გარდერობი - აი, ის სიახლე, რამაც 30-იანი წლების ქალთა მოდაში რევოლუცია მოახდინა. 

ფილმ "მაროკოში" გამოჩენის შემდეგ, სადაც მარლენი ფრაკით, შარვლითა და ცილინდრით იყო შემოსილი, მთელი მსოფლიოს ქალებს რატომღაც მამაკაცური ტანსაცმლის ტარება მოესურვა უცებ. ეს ფილმი უკვე მარლენის "ჰოლივუდურ ეპოქას" განეკუთვნება და მისი გადაღებები სკანდალით დაიწყო, რადგან დაწყებისთანავე მის შეწყვეტას აპირებდნენ. როცა პირველი გადაღებული კადრები პროდიუსერებს აჩვენეს, ისინი აღშფოთებაში მოიყვანა მარლენის გერმანულმა აქცენტმა - იგი ისე წარმოთქვამდა ზოგ ინგლისურ სიტყვას, რომ ზოგ პროდიუსერს გულიც კი შეუღონდა. აქ კვლავ ფონ შტერნბერგმა იმარჯვა, მთელი თავისი პროფესიონალიზმის გამოვლენა დასჭირდა ამ რეჟისორს და არც შემცდარა. როგორც კი გამოვიდა ფილმი ეკრანებზე, მარლენ დიტრიხი ამერიკის უპირველეს ვარსკვლავად იქცა. მასთან ნაცნობის გაბმას ყველა ცნობილი ადამიანი ნატრობდა. მილიონერები მის ფერხთით მილიონებს ყრიდნენ. კრიტიკოსები მას დითირამბებს უთხზავდნენ, თუმცა გადასაღებ მოედანზე მას კვლავ უხდებოდა ასეთი ფრაზების მოსმენა - "იდექი მანდ და არ გაინძრე, ქალო!"; "ეი შენ, გაშალე მხრები და დაგვენახე!" "გარკვევით ილაპარაკე, გერმანელო!"... ერთადერთი კომპლიმენტი შეიძლება ასეთი ყოფილიყო: "არა უშავს, რაღაც გამოვიდა..."

* * *

ომამდელი კინომსახიობები ბევრად უფრო მეტ შესაძლებლობებს ფლობდნენ, ვიდრე ახლანდელი ვარსკვლავები. მათ ნამდვილად შეეძლოთ ცეკვაც და სიმღერაც და ამ მხრივ არც მარლენ დიტრიხი ყოფილა გამონაკლისი. იგი გერმანული კაბარეების სულისკვეთებით გაჟღენთილ, ყოველთვის კარგი ტექტით აღჭურვილ სიმღერებს მღეროდა, რაშიც ზომიერად იყო განაწილებულიო ყველაფერი: სატირაც, პოლიტიკაც, ვნებებიც და ფრივოლურობაც. მისმა ოდნავ ხრინწიანმა, სექსუალურმა ხმამ აღტაცებაში მოიყვანა თვით ერნესტ ჰემინგუეი, რომელმაც აღნიშნა, რომ მხოლოდ სიმღერით შეძლებდა ეს ქალი ევროპისა და ამერიკის დაპყრობასო.

* * *

დიტრიხმა პირველად რომ გადასერა ოკეანე და ამერიკის მიწაზე ფეხი რომ დადგა, პირველი გრძნობა შიში იყო. მას ეშინოდა, რომ ამ ქვეყანაში დაიკარგებოდა, სადაც ადამიანები მის სახელსაც კი ვერ წარმოთქვამდნენ სწორად. მას ახალი ფსევდონიმის მოფიქრებაც კი უნდოდა, მაგრამ ფონ შტერნბერგმა არ მისცა ამის უფლება და დაარწმუნა, რომ მალე მისი გვარი ძალზედ პოპულარული გახდებოდა, მიუხედავად იმისა, სწორად წარმოთქვამდნენ მას თუ არა. შტერნბერგი აქაც არ შემცდარა. ორიოდე წელიწადში ახლად დაბადებული ამერიკელი გოგონების უმრავლესობას სახელად მარლენი ერქვა.

სხვათა შორის "მარლენი" დიტრიხმა თავად დაირქვა 13 წლის ასაკში, როცა თავისი ორის სახელიდან - მარია მაგდალენადან - ერთი შექმნა.

  

მარლენ დიტრიხის კარიერა თავბრუდამხვევ სიმაღლეებს იპყრობდა. მას ყოველწლიურად რამოდენიმე ფილმში უხდებოდა გადაღება; დასაწყისში - მხოლოდ ფონ შტერნბერგთან, ხოლო მათი დაშორების შემდეგ (...რაც  სტუდია "პარამაუნტის" ჩარევითაც მოხდა) დიტრიხი სხვა რეჟისორებთან მუშაობდა, რომელთა შორის მისთვის ყველაზე მისაღებნი ბილი უაილდერი და ორსონ უელსი იყვნენ, ალფრედ ჰიჩკოკს და სტენლი კრამერს მარლენი უბრალოდ არ ცნობდა.

...ცხოვრებით კი, რა თქმა უნდა, მხოლოდ კინოთი არ ცხოვრობდა:

გათხოვება რომ მოისურვა, ქმრად ერთ-ერთი პირველი ფილმის რეჟისორის ასისტენტი რუდოლფ ზიბერი ირჩია და მისგან ქალიშვილიც იყოლია; კაცმა რომ თქვას, მარლენი არც არასოდეს დაშორებია ოფიციალურად ქმარს და მისდამი მთელი ცხოვრების მანძილზე უნაზეს გრძნობებს ინარჩუნებდა... სატრფიალო რომანები კი მრავლად ჰქონდა და მთელ მსოფლიოსაც მრავალმხრივი ჭორების საშუალებას აძლევდა:

...მარლენმა მოისიყვარულა და მალევე მიატოვა დიდი მწერალი ერიხ მარია რემარკი ("ტრიუმფალური თაღი" სწორედ მას ეძღვნება)...

...წლების განმავლობაში ვნებიანი და წამებული ტრფობა ჰქონდა გაბმული ჟან გაბენთან; გაბენთან კავშირი მაშინ გაწყდა, როცა ქალმა საბოლოოდ უარყო დიდი ფრანგი მსახიობის წინადადება ცოლობაზე (...გაბენმა მალე დომენიკ ფურიეზე იქორწინა, რომელიც მარლენს ტყუპისცალივით ჰგავდა...)

მარლენ დიტრიხი მთელი ცხოვრების მანძილზე ეთაყვანებოდა ერნესტ ჰემინგუეის და მათ ორივეს აღმოაჩნდათ იმდენი ნებისყოფა და გონიერება, რომ პლატონური სიყვარული ლოგინამდე არ მიეყვანათ; სანაცვლოდ კი ერთმანეთისადმი ისეთი სიწმინდე და ერთგულება შეინარჩუნეს, რაც ძნელად მოიძებნება ადამიანთა მთელი თანანაცნობობის ისტორიაში.

* * *

30-იანი წლების შუახანებში, როცა დიტრიხმა დაინახა, თუ რა ხდება მის მშობლიურ გერმანიში, მან საბოლოოდ გადაწყვიტა ამერიკაში დამკვიდრებულიყო, მეორე მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ კი აშშ-ს მოქალაქეობაც მიიღო და ამის მთავარი მიზეზი ის გახლდათ, რომ მარლენს არანაირი სურვილი არ ჰქონდა ნაცისტებთან ურთიერთობისა. უფრო მეტიც - მან საკუთარ თავში იმდენი ვაჟკაცობა მოიძია, რომ ომის დროს ამერიკელ მსახიობებთან ერთად ევროპაში გაფრენილიყო და ფრონტის ხაზზე ამერიკელი ჯარისკაცების გასამხნევებლად კონცერტები გაემართა. ერთხელ, უკვე ომის მიწურულს, მას კონცერტი ჰქონდა პატარა გერმანულ ქალაქ აახენში; თავისი გამოსვლის დასასრულს მან კინოთეატრის მფლობელისაგან კმაყოფილებით მიიღო წინადადება ჭიქა ყავის შესმაზე ...მას არწმუნებდნენ - ყავა შეიძლება მოწამლული იყოსო, მაგრამ დიტრიხმა არაფრით არ დაიჯერა, რომ გერმანელები მის მოკვლას ისურვებდნენ; როცა მარლენმა ჰკითხა ამ ქალაქის მასპინძლებს - რატომ უკრავდნენ მას ასე აღტაცებით ტაშს, ისინი ხომ ბარიერის სხვადასხვა მხარეს იდგნენ?! - პასუხად მიიღო: "თქვენ ჩვენთვის უპირველესად გერმანელი "ცისფერი ანგელოზი" ხართ და შემდეგ ამერიკის მოქალაქეო".

კინომ მაინც აჯობა ომს! მარლენს ომი ბავშვობიდანვე სძულდა - იქ მისი ოჯახის ყველა მამაკაცი დაიღუპა, ომმა მარლენის ულამაზეს დედას სამუდამოდ ჩააცვა სამგლოვიარო ძაძები, ომის გამოისობით დიტრიხმა სამშობლო მიატოვა... და, ალბათ, სისხლისღვრის მიმართ პროტესტის ნიშანი იყო ის პათოსი, რაც სახელოვანმა მსახიობმა და მომღერალმა თავის ცნობილ სიმღერაში - "სად არის ჩვენი ყვავილები?" - ჩააქსოვა. ეს სიმღერა მთელმა მსოფლიომ აიტაცა.

* * *

ამაყი, თავნება, ირონიული და მოუხელთებელი მარლენ დიტრიხი ძალზედ საღად მოაზროვნე, მაგრამ საკმაოდ ცრუმორწმუნე ქალი გახლდათ. მას ხშირად საყვედურობდნენ, რომ მეტისმეტად იყო გატაცებული ჰოროსკოპით, რომ ნაბიჯსაც არ დგამდა პირადი ასტროლოგის რჩევის გარეშე; და ეს სავსებით შეესაბამებოდა სინამდვილეს, რადგან დიტრიხი უფრო დიდ პატივს სცემდა "მთვარეულ მეცნიერებას", ვიდრე ნებისმიერ სხვა რწმენასა თუ რელიგიას. ეს საოცრად ენერგიული და აქტიური ქალბატონი ხშირად უმძაფრეს დეპრესიაში ვარდებოდა; იგი ძველ გერმანულ არისტოკრატულ ტრადიციებზე იყო აღზრდილი და თვლიდა, რომ ადამიანმა თავად უნდა იტვირთოს საკუთარი ცოდვების მონანიება და არასოდეს გამოამზეუროს ისინი.

ხდებოდა ხოლმე. რომ ცივი, უკარება და მედიდური მარლენ დიტრიხი ივიწყებდა თავის ხასიათს და უნაზეს გრძნობებსა და საათობით გაბმული საუბრების სურვილს ამჟღავნებდა მათ მიმართ, ვისაც უფრო ხშირად არ სწყალობდა. ჰემინგუეის თქმით, მარლენს თავად ჰქონდა დაწესებული საკუთარი ცხოვრების წარმართვის წესები, რომლებიც არანაკლებ მკაცრი და შეზღუდული იყო, ვიდრე ათი მცნება. 

ამბობდნენ, რომ მარლენი საოცრად გულუბრყვილო ადამიანი იყო. ჰიტლერის რეიხი ყველა საშუალებას ხმარობდა, რომ დიტრიხი გერმანიაში დაებრუნებინა; მას ჰპირდებოდნენ, რომ მისი დიდი მოთაყვანე ადოლფ ჰიტლერი თავად შეხვდებოდა მას რკინიგზის სადგურზე და წითელი ფარდაგით მოფენილი გზებით სასახლემდე მიაცილებდა. მსახიობი უარყოფდა ამას, თუმცა ხსენებულ გულუბრყვილობას ამ უარყოფაშიც ამჟღავნებდა:

"ეს წინადადება რომ მიმეღო, ალბათ, გერმანიის ისტორია სხვაგვარად წარიმართებოდა! მე შევძლებდი ჰიტლერი დამერწმუნებინა, რომ ხელი აეღო ამ სისხლისღვრაზე.. არც ევროპა დაინგრეოდა და არც მილიონობით ადამიანი დაიღუპებოდა!... ქალს დიდი საქმეების აღსრულება შეუძლია... თუ ლოგინამდე გამოგყვა..."

* * *

თავისი ხანგრძლივი ცხოვრების მანძილზე დიტრიხი 60-ზე მეტ ფილმში გადაიღეს, მაგრამ მათგან ოთხიოდეს თუ მიიჩნევდა მსახიობი "ნამდვილად წარმატებულად". ომის შემდეგ მან კერპის, ცოცხალი ლეგენდის სტატუსი შეიძინა, მაგრამ ეს დიდხანს არ გაგრძელებულა; მას უკვე აღარ სთავაზოდნენ დიდ როლებს, ჰონორარები მცირდებოდა და მარლენის წინაშე სიღარიბის პრობლემაც გაცხადდა. და აი, 1953 წელს დიტრიხმა გაიცნო ლას-ვეგასის კაზინოს და სასტუმრო "საჰარას" მფლობელი, რომელმაც მას კონცერტებით გამოსვლა შესთავაზა. ასე აგორდა ტრიუმფის ახალი ტალღა... მარლენი მღეროდა სიმღერებს, რაც მაყურებელთა დიდ ნაწილს ნოსტალგიურ გრძნობებს უღვიძებდა, მისი სიმღერები არ იყო მხოლოდ ვოკალური ნაწარმოებები, თითოეული მათგანი ერთი დასრულებული პიესა გახლდათ ვნებების სისრულითა და ტრაგიზმის გარდუვალობით.

"მე არ მიყვარს, როცა ჩემს გარშემო ხალხი ირევა - წერდა დიტრიხი - მაგრამ მარტოობაც საშინელი დარტყმაა... მას ვერაფერს მოუხერხებ!..." ცხოვრების ბოლო წლები კი სწორედ მარტოობასთან ბრძოლაში გაატარა, რასაც ხელი შეუწყო 1975 წელს სიდნეიში დატრიალებულმა ტრაგედიამ, როცა იგი კონცერტზე წაბორძიკდა, დავარდა და თეძოს ძვალი მოიტეხა. ამის შემდეგ პრაქტიკულად აღარავის უნახავს მარლენ დიტრიხი; იგი ლოგინს მიეჯაჭვა და მკურნალობამ მთელი მისი ფულადი სახსრები შეიწირა. იგი ირონიულად წერდა: "ფეხები, რომლებმაც მე სახელი და დიდება მომიტანეს, ჩემივე სიღატაკის მიზეზი გახდაო". 

* * *

სიცოცხლის ბოლო წლები მარლენმა თავის საყვარელ პარიზში, მონტენის ავენიუს ერთ პატარა ბინაში გაატარა. გარე სამყაროსთან მას მხოლოდ სატელეფონო კავშირი ჰქონდა. მართალია, მან 90 წელს გადააბიჯა, მაგრამ სიკვდილის მიზეზი მაინც შვილისაგან მიყენებული წყენა გაუხდა; შვილი, მარია, რომელიც მარლენს სიგიჟემდე უყვარდა, საკმაოდ სულმდაბალი ადამიანი აღმოჩნდა. ეს ქალბატონი მსახიობი კი გახდა, მაგრამ დედის ბრწყინვალების ნასახიც კი არ გააჩნდა და ყურადღების მისაპყრობად დაწერა წიგნი - "დედაჩემი - მარლენ დიტრიხი" - სადაც საკუთარი მშობელი წარმოაჩინა, როგორც პატივმოყვარე და მეწვრილმანე ქალი, რომლისთვისაც, დიდებისა და სექსის გარდა, ქვეყნად არაფერი არსებობდა. წიგნში ისეთი დეტალებითა და ფერებითაა აღწერილი დიტრიხის პირადი ცხოვრება, რომ ამ მსახიობის თვით ყველაზე დიდ მოძულესაც კი სიბრალულის გრძნობას გაუჩენს; სიბრალულს იმისას, რომ დიდ პიროვნებას დაუმსახურებლად უღალატეს...

წიგნის გამოსვლიდან ორიოდე დღის შემდეგ ღრმად მოხუცებული მარლენ დიტრიხი ინფარქტით გარდაიცვალა...

* * *

მარლენ დიტრიხი არ ყო გენიალური მსახიობი ან გენიალური მომღერალი; იგი იყო გენიალური ადამიანი, რომელიც სხვა გენიალურ პიროვნებებს სასიცოცხლო ძალას მატებდა. 

ჰემინგუეი წერდა: "როცა უყურებ და უსმენ მას, რწმუნდები - რანაირ ჯოჯოხეთშიაც არ უნდა გიხდებოდეს ყოფნა, ამ ქალმა შენზე ადრე გამოიარა ეს წამება და... გადარჩა!"